Darowizna jest jedną z najpopularniejszych form przekazywania majątku. Najczęściej spotykanym przypadkiem jest, kiedy rodzic daje swojemu dziecku mieszkanie albo działkę.
Jak to w życiu bywa, czasami darczyńca żałuje swojej decyzji.
Czy można cofnąć darowiznę? A jeśli tak, to kiedy i jak to zrobić?
Poznaj podstawowe zasady dotyczące cofnięcia darowizny, aby wiedzieć, kiedy takie działanie jest możliwe i jakie warunki trzeba spełnić.
Czym jest darowizna?
Darowizna to umowa, na mocy której jedna osoba lub podmiot (określany jako darczyńca) bezpłatnie przekazuje rzecz lub prawo majątkowe na rzecz innej osoby (określanego jako obdarowany). Darowizny najczęściej dotyczą nieruchomości, ruchomości, pieniędzy lub innych wartościowych przedmiotów.
Czy darowiznę można cofnąć?
Zasadniczo istotą darowizny jest jej trwałość i nieodwracalność. Po dokonaniu darowizny obdarowany staje się właścicielem rzeczy.
W polskim prawie przewidziano jednak furtkę, na wypadek gdyby darczyńca z ważnych powodów chciał odwołać darowiznę.
1. Odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego
Jednym z wyjątków, kiedy można odwołać darowiznę, jest rażąca niewdzięczność obdarowanego.
Co to właściwie oznacza? Jest to pojęcie bardzo ogólne, dotyczy różnych zachowań obdarowanego względem darczyńcy, które są sprzeczne z normami moralnymi. Przesłanka rażącej niewdzięczności jest ocenna, zaś sądy analizują każdą sprawę indywidualnie z uwzględnieniem wszystkich okoliczności.
W orzeczeniach sądowych podkreśla się, że odwołanie darowizny z tej przyczyny może nastąpić wyłącznie w sytuacjach wyjątkowych i poważnych. Rażąca niewdzięczność to zachowania świadome i umyślne, wysoce niewłaściwe lub krzywdzące darczyńcę.
Obejmuje to sytuacje, gdy obdarowany na przykład:
- dopuścił się względem darczyńcy przestępstwa (np. przemoc fizyczna lub psychiczna, kradzież),
- uporczywie narusza obowiązki rodzinne wobec darczyńcy (np. odmowa pomocy w ciężkiej chorobie),
- poważnie zagraża darczyńcy,
- obmawia darczyńcę do innych osób, naruszając jego dobre imię.
W takich przypadkach darczyńca może zażądać zwrotu darowizny w całości lub części.
Darczyńca ma 1 rok na odwołanie darowizny z uwagi na rażącą niewdzięczność. Termin ten liczy się od dnia, w którym darczyńca dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.
Co jest istotne, darowizny nie można odwołać z powodu rażącej niewdzięczności, jeżeli darczyńca przebaczył obdarowanemu.
2. Odwołanie darowizny ze względu na zmianę stanu majątkowego darczyńcy
Jeszcze inny przypadek obejmuje sytuację odwołania darowizny ze względu na zmianę stanu majątkowego darczyńcy.
Odwołanie darowizny w tym przypadku jest możliwe wyłącznie, gdy darowizna nie została jeszcze wykonana. Przykładowo, można to uczynić, gdy doszło do zawarcia umowy darowizny, ale przedmiot darowizny – samochód, nie został jeszcze wydany obdarowanemu.
Odwołanie darowizny ze względu na zmianę stanu majątkowego darczyńcy dotyczy przypadków, gdy stan majątkowy darczyńcy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny będzie wiązać się z:
- uszczerbkiem dla utrzymania się darczyńcy zgodnie z jego usprawiedliwionymi potrzebami
- albo uszczerbkiem dla obowiązków alimentacyjnych, które ciążą na darczyńcy.
Innymi słowy, chodzi o takie sytuacje, w których gdyby darczyńca wiedział, że jego majątek się tak zmieni (na przykład straci pracę, poważnie zachoruje, popadnie w długi), to prawdopodobnie nie zdecydowałby się na darowiznę. Pogorszenie się sytuacji majątkowej darczyńcy musi być istotne. W takich przypadkach istnieje możliwość odwołania darowizny, żeby chronić darczyńcę przed ubóstwem lub trudną sytuacją życiową.
Jak wygląda procedura odwołania darowizny?
- Złożenie przez darczyńcę obdarowanemu oświadczenia o odwołaniu darowizny. Darczyńca powinien złożyć takie oświadczenie na piśmie.
- Wezwanie do zwrotu darowizny
Następnie – lub wraz ze złożonym oświadczeniem – darczyńca powinien wezwać obdarowanego do zwrotu darowizny. - Negocjacje lub mediacje
Jeśli obdarowany nie zgadza się, można próbować mediacji lub negocjacji. - Pozew sądowy
Jeżeli obdarowany nie zgodzi się dobrowolnie na zwrot darowizny, darczyńca może wnieść pozew do sądu o wydanie rzeczy bądź o zapłatę (jeśli darowizną były pieniądze). W postępowaniu cywilnym sąd sprawdza, czy były podstawy do odwołania darowizny.
Czy zawsze można odwołać darowiznę?
Nie. Podstawową cechą darowizny jest jej trwałość. Wraz z zawarciem umowy darowizny rzecz przechodzi na własność osoby obdarowanej, która może tą rzeczą rozporządzać. Prawo chroni obdarowanego, zwłaszcza jeśli darowizna została już zrealizowana i obdarowany uczynił z niej użytek (np. sprzedał nieruchomość, wydał pieniądze).
Odwołanie darowizny jest możliwe tylko w wyżej wskazanych przypadkach, określonych w przepisach kodeksu cywilnego. Każda taka sytuacja musi być uzasadniona i udowodniona.
Jeśli zastanawiasz się nad odwołaniem darowizny, warto skonsultować się z prawnikiem, który oceni Twoją sytuację i pomoże podjąć odpowiednie kroki.